Programma 4 Natuur en milieu

Natuur en landschap

We werken aan een natuur-, landschaps- en milieubeleid dat bijdraagt aan een veilige en gezonde leefomgeving, aan herstel van de biodiversiteit en aan prachtige Brabantse natuurgebieden en landschappen voor mens, plant en dier.
Onze natuur verdient een goede bescherming tegen de druk van activiteiten die haar verstoren, verarmen en vervuilen. Een vitale natuur en waardevolle landschappen zijn voorwaarden voor het welzijn van mensen en voorde ontwikkeling van Brabant als belangrijke kennis- en innovatieregio. In een aantrekkelijke groene provincie is het immers beter wonen, werken en leven.

We zorgen voor een goede en voortvarende uitvoering van nationale en internationale afspraken die zijn gemaakt over biodiversiteit. Hiermee moeten alle bedreigde planten en dieren in Brabant, zoals weide- en akkervogels, weer een geschikte leefomgeving krijgen. Hiervoor investeren we in een verbonden en samenhangend natuurnetwerk en in versnelling en intensivering van het natuurherstel. Ook nemen we maatregelen om de externe druk op de natuur te verminderen. Zo verminderen we de uitstoot van ammoniak rondom natuurgebieden. En pakken we de verdroging van natuurgebieden aan. Daarnaast versterken we de kwaliteit van het Brabantse landschap en verankeren we de natuur en het landschap in de samenleving.

Het herstel van de biodiversiteit is in belangrijke mate afhankelijk van onze gezamenlijke prestaties in de water-, bodem-, klimaat- en stikstofopgave en de bijbehorende transitie van de landbouw en hun ruimtelijke samenhang. Tegelijkertijd biedt de natuuropgave ook kansen voor (agrarische) ondernemers. De natuur-, water-, bodem-, klimaat-, stikstof- en landbouwopgaven worden zoveel mogelijk in samenhang en gebiedsgericht aangepakt met de zogenaamde Groenblauwe Gebiedsgerichte Aanpak (GGA).

In het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) heeft het Rijk aan de provincies gevraagd om aan de slag te gaan met de uitwerking van de richtinggevende doelen op het gebied van natuur, water en klimaat en een provinciaal gebiedsprogramma op te stellen. Het NPLG is een grote kans voor versnelling van de uitvoering van het Brabantse beleid op het gebied van natuur, stikstof, water, bodem, klimaat en landbouw. 
In juli 2023 heeft de provincie Noord-Brabant een eerste pakket voor het BPLG (Brabants Programma Landelijk Gebied) aan het Rijk aangeboden. Het bevat de Houtskoolschets landelijk gebied én een pakket ‘no regret’-maatregelen waar de provincie in 2024 aan de slag gaat. Een flink deel van het bestaande natuurbeleid is onderdeel van het BPLG, zoals Natura 2000 en het Natuurnetwerk. Aanvullend op het bestaande natuurbeleid is de opgave voor 30% natuurherstel volgens de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR), zoals beschreven in het NPLG. Eind 2023 zal het voorontwerp BPLG worden vastgesteld, waarin de input van een nieuw bestuursakkoord en (landelijke) ontwikkelingen op het gebied van landbouw en stikstof zijn verwerkt.

Milieu 

We willen dat Brabant een fijne, veilige en gezonde provincie is om in te wonen en te ondernemen. Een schone lucht en bodem en geen hinder van onder meer geluid en geur zijn hiervoor basisvoorwaarden. In lijn met de Omgevingsvisie streven we daarom naar een continue verbetering van onze leefomgeving. Met de uitvoeringsagenda Schone Lucht Akkoord dragen we bij aan het landelijk doel om 50% gezondheidswinst te behalen. Met het actieplan Geluid 2018-2023 verminderen we het aantal mensen dat wordt gehinderd door het geluid van provinciale wegen. Daarnaast wordt ook Brabant in toenemende mate geconfronteerd met urgente sector- en thema-overstijgende vraagstukken, zoals de noodzaak van een transitie naar een duurzame samenleving. In het beleidskader Milieu 2023-2030 dat in 2022 vastgesteld is, zijn onder meer streefwaarden opgenomen voor luchtkwaliteit en geluid. De uitvoeringsagenda 2024 -2027 wordt momenteel opgesteld. 

Gezondheid 

In het beleidskader milieu wordt de relatie tussen gezondheidssituaties en milieuhinder gelegd. Voor de thema’s Licht, Lucht en Geluid worden indicatoren opgesteld en in een uitvoeringsagenda nader uitgewerkt. Vanuit de doelstelling “Steeds Beter” is de focus gericht op 3 gezonde levensjaren erbij voor alle Brabanders. 

Vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH)

Vele maatschappelijke ontwikkelingen treffen het uitvoeren van de vergunningverlening, handhaving en toezicht. Het behalen van de gestelde water-, klimaat-, natuur- en stikstofdoelen, met als referentie de recent gepubliceerde Natuurdoelanalyses (NDA’s) werken door in de toetsingskaders voor vergunningen, toezicht en handhaving. Complexiteit en onzekerheden die worden ingegeven door onder andere gerechtelijke uitspraken, de dynamiek door de updates van Aerius en onderzoeken met betrekking tot de werking van innovaties leiden tot aanvullende opgaven voor VTH, zoals het omgaan met verzoeken tot handhaving en intrekking van vergunningen. Ook de toenemende problematiek met betrekking tot Zeer Zorgwekkende Stoffen en de afvalverwerking vraagt zowel in beleid als uitvoering aanvullend aandacht.

De Brabantse natuur is adequaat beschermd tegen ongewenste ruimtelijke ingrepen. Ze is vitaal en van voldoende omvang om bestand te zijn tegen schommelende omgevingsinvloeden zoals weersextremen. De Brabantse natuurgebieden vormen een onderling aangesloten netwerk waardoor uitwisseling kan plaatsvinden. 

Natuur levert een bijdrage aan de welvaart en het welzijn van Brabant en de Brabanders. Andersom is natuur als vanzelfsprekend onderdeel van andere maatschappelijke, ruimtelijke en economische opgaven en verweven in alle maatschappelijke sectoren. 

Brabanders voelen zich verbonden met de natuur in natuurgebieden, in de stad, het dorp en het agrarisch gebied. 

• Beleidskader Natuur 2023-2030
• Uitvoeringsagenda Natuur 2023-2027
• Groen Ontwikkelfonds Brabant BV (Besluit: PS 42/13; Afweegmoment: 2027) 
• Provinciaal Milieu- en Water Plan 2016-2021
• Beleidsvisie op het benutten van de potenties in de ondergrond
• Instrumenteel kader VTH 2018 
• Beleidsnota luchtvaart Noord-Brabant
• Interim omgevingsverordening Noord-Brabant 
• Beleidsnota hergebruik stortplaatsen 

Voor het realiseren van de doelstellingen uit dit begrotingsprogramma worden onderstaande verbonden partijen ingezet:

• Fonds Nazorg Gesloten Stortplaatsen
• Groen Ontwikkelfonds Brabant BV
• Omgevingsdienst Brabant Noord
• Omgevingsdienst Midden-en West-Brabant
• Omgevingsdienst Zuidoost Brabant

Nadere informatie over verbonden partijen staat in de paragraaf Verbonden partijen.

Natuur

• Voor verschillende onderdelen van het programma natuur zijn de beschikbare middelen onvoldoende om de doelstellingen te kunnen halen.
  
  • Door de bezuiniging op het programma Natuur en door prijsstijgingen bij het Natuurnetwerk Brabant hebben we voor een deel van de opgave vooralsnog geen budgettaire dekking meer. Het tekort is op dit moment € 60,5 mln.
  • De kostenontwikkeling rond de uitvoering van de wet natuurbescherming en fauna gerelateerde zaken zoals schade-uitkeringen, schadepreventie, faunabeheer en bij de daarbij betrokken Faunabeheereenheid en BIJ12 nemen gestaag toe en de reserves nemen af. Als deze ontwikkeling zich doorzet, en dat is wel de verwachting, dan worden op termijn tekorten voorzien. 
  • Voor de uitvoering van Natura 2000-maatregelen is een beperkt budget beschikbaar tot en met 2027. Het huidige beschikbare budget is waarschijnlijk niet toereikend. Hoe groot het tekort is, wordt op basis van de natuurdoelanalyses onderzocht bij het opstellen van de Natura 2000-beheerplannen voor de 2e fase. Dit is ook afhankelijk van de daadwerkelijke benutting van de subsidies en werkbudgetten voor de uitvoering van maatregelen in fase 1 van het Landelijk Programma Natuur en de verwachte middelen uit fase 2 van het Landelijk Programma Natuur (2024-2030).
  • Brabant heeft een stevige ambitie voor extra bos en het gezond maken van de bestaande bossen. Het vinden van de daarvoor benodigde middelen maakt onderdeel uit van die ambitie. 
• Een toenemend aandachtspunt is de uitvoeringskracht van partners. Door toenemende urgentie op natuur gerelateerde opgaven aan de ene kant en een verder toegenomen druk op beschikbare capaciteit (door onder andere de spanning op de arbeidsmarkt) staat de uitvoeringskracht bij partners onder druk. Hiermee is het risico op vertraging in de uitvoering toegenomen.

Milieu

• Beperken geluidsoverlast. De aanschrijvingen voor sanering van woningen waren gekoppeld aan groot onderhoud van provinciale wegen. De realisatieplanning was daarmee afhankelijk van de onderhoudsplanning rondom provinciale wegen. Bij de laatste aanpassing van de subsidieregeling is deze koppeling losgelaten om zodoende voortgang op de projecten te houden.
  De omvang van de pre-saneringsopgave is mede afhankelijk van de keuze van gemeenten om de bevoegdheid voor geluidssaneringen voor woningen langs provinciale wegen al vooruitlopend op de omgevingswet over te dragen naar de provincie. Daarnaast kunnen tot 1-1-2024 (ingangsdatum omgevingswet) nog (onvoorziene) aanpassingen in wet en rijksregelgeving plaatsvinden die hun doorwerking hebben naar provinciaal beleid/subsidieregeling.
• In 2023 wordt een plan van aanpak opgesteld om lichthinder terug te dringen. De opties worden momenteel uitgewerkt.

Vergunningverlening, toezicht en handhaving

• Hoewel de voorbereiding in volle gang is, gaat de invoering van de Omgevingswet nog gepaard met veel onzekerheden. Onder meer over de wijze waarop de processen met het Digitaal Stelsel (DSO) ondersteund worden. Met de inwerkingtreding zal ook een nieuwe juridische basis gelegd worden, en starten we met nieuwe werkprocessen intern en met onze partners. We monitoren welke impact dit heeft op de uitvoering, zowel financieel als in kwaliteit.
• We voorzien (ook financiële) risico’s als gevolg van handhavings- en intrekkingsverzoeken. Hiernaast zal in de uitvoering sprake zijn van veel individuele casuïstiek en zal een groot beroep gedaan moeten worden op beleidskracht (onder andere ten aanzien van het ontwikkelen van intrekkings- en aanschrijvingsbeleid).
• Andere grote ontwikkelingen betreffen de dynamiek rondom de water-, bodem-, klimaat- en energieopgave. We bereiden ons, samen met de Omgevingsdiensten, zo goed mogelijk voor op deze ontwikkelingen.
• Het structureel financieel tekort in de VTH-opgave van € 7,8 mln. per jaar, als gevolg van met name indexatie en daarnaast diverse andere factoren zoals de extra tijd die vergunningverlening vergt, wordt voor het begrotingsjaar 2024 vanuit het bestuursakkoord opgelost. Structurele dekking vanaf 2024 loopt mee in het proces van uitwerking bestuursakkoord en is mede afhankelijk van de resultaten van een uit te voeren onderzoek gericht op de mogelijkheden van de omgevingsdiensten om efficiënter te werken.
• Het Rijk, de VNG, het IPO en Omgevingsdienst NL (ODNL) zijn naar aanleiding van het advies van de commissie Van Aartsen over het VTH-stelsel een interbestuurlijk programma overeengekomen, met daarin zes werklijnen (pijlers). Dit moet resulteren in bestuurlijke afspraken en een implementatieplan. Als provincie Noord-Brabant zijn we hier nauw bij betrokken. 
• Beschikbare VTH-capaciteit blijft een risico voor de uitvoering van de VTH-taken. Diverse specialistische kennis over bijvoorbeeld ecologie, Wet Natuurbescherming en VTH juridisch blijft zeer schaars en blijft dus een risico voor de uitvoering van de VTH-taken.

Toelichting op de verschillen tussen begroting 2024 en begroting 2023
 
Lasten

De voor 2024 geraamde lasten voor programma Natuur en milieu zijn € 51,2 mln. lager dan in 2023. Onderstaand wordt dit verschil toegelicht.

Natuur 

In vergelijking met Begroting 2023 zijn in Begroting 2024 voorlopig voor € 49,4 mln. aan lagere lasten samenhangend met specifieke uitkeringen van het Rijk (SPUK’s) voor Natuur geraamd. Dit gaat met name over middelen vanuit de SPUK voor Landelijk Programma Natuur (LPN). Bij het opstellen van de Begroting 2024 is de nieuwe regeling voor de tweede tranche voor het LPN nog niet opengesteld, vandaar dat verwachte baten en lasten vanuit de tweede tranche nog niet worden geraamd. Bij het eerstvolgende S&V-document na ontvangst van de beschikking voor LPN zal de raming hier op aangepast worden.

Voor de realisatie van het Natuurnetwerk Brabant is in 2024 in vergelijking met 2023 € 5,8 mln. minder geraamd aan lasten. Dit komt met name doordat in 2023 het grootste gedeelte (€ 5,4 mln.) van de subsidies voor de capaciteit in geld bij manifestpartners voor de periode 2023 - 2027 wordt verleend. De lasten voor subsidies kleiner dan € 2,5 mln. dienen direct genomen te worden in het jaar van beschikking.

Doordat het totaal beheerde areaal natuurgebied in Noord-Brabant als gevolg van de ontwikkelopgave groeit, wordt in de raming van de lasten voor natuurbeheer rekening gehouden met een stijging van de lasten met € 1 miljoen in vergelijking met 2023.

Voor ontsnipperingsmaatregelen is in 2024 € 7 mln. aan hogere lasten geraamd dan in 2023. Dit is met name het gevolg van de verwachte ontsnipperingsmaatregelen voor de A58. 

Voor de Gebiedsimpuls voor de N69 zijn in 2024 € 3,1 mln. hogere lasten geraamd dan in 2023. Dit betreffen de restantmiddelen beschikbaar voor de gebiedsimpuls. De verwachting is dat in 2024 het grootste gedeelte van de subsidies voor de impuls verleend zal zijn.

De lastneming voor de subsidie aan gemeente Tilburg voor de realisatie van het recroduct Poort van Pauwels is verspreid over de periode 2023 t/m 2025. Dit leidt in 2024 tot een hogere lastneming van € 1,4 mln. in vergelijking met 2023. 

In 2024 wordt de start verwacht van de uitvoering van de decentralisatie-uitkering Natuurinclusief na-isoleren. In vergelijking met 2023 leidt dat tot € 0,9 mln. aan hogere lasten.

In 2024 worden geen subsidies meer verwacht vanuit het Europees subsidieprogramma POP3. Dit leidt in vergelijking met 2023 tot lagere lasten ter hoogte van € 0,8 mln. We zijn in voorbereiding voor een nieuwe openstellingsperiode voor de opvolger van dit programma, het GLB-NSP.

Voor Natura2000 herstelmaatregelen vanuit het Natuurpact zijn de afgelopen jaren een aantal grote projecten afgerond, waardoor voor 2024 € 3,3 mln. minder lasten worden verwacht.

Binnen faunazaken zijn in 2024 € 0,5 miljoen minder lasten geraamd dan in 2023. Dit komt doordat in 2023 extra middelen beschikbaar waren voor de bestrijding van invasieve exoten en preventieve maatregelen wolvenschade.

Vergunningen, Toezicht en Handhaving (VTH)
De beschikbare middelen voor de uitbesteding aan de omgevingsdiensten van basis- en verzoektaken in 2024 liggen €4,2 mln. lager dan de in 2023. 

Baten

De voor 2024 geraamde baten voor programma Natuur en milieu zijn € 49,5 mln. lager dan in 2023. Onderstaand wordt dit verschil toegelicht.

Natuur 

In vergelijking met Begroting 2023 zijn in Begroting 2024 voor € 48,4 mln. aan lagere baten  samenhangend met specifieke uitkeringen van het Rijk (SPUK’s) voor Natuur geraamd. Dit hangt samen met de lagere lasten voor SPUK’s zoals hierboven toegelicht. 

Voor Stimuleringsregeling Landschap (Stila) zijn in vergelijking met 2023 in 2024 geen baten geraamd doordat voor de huidige openstelling alle bijdragen vanuit gemeenten reeds zijn ontvangen (€ 1,1 mln. lagere baten).

De hogere lasten van € 1,4 mln. in 2024 in vergelijking met 2023 voor de subsidie voor het recroduct Poort van Pauwels worden voor € 0,9 mln. gedekt vanuit het provinciale natuurcompensatiefonds. Dit leidt tot hogere baten in 2024 van € 0,9 mln.